Personeelsschaarste
Het gaat hier en daar zelfs zo goed dat er volgens Boers ‘schaarste aan goede mensen’ is. ‘Wij horen dat vaak’, zegt hij. ‘Er is een personeelsprobleem.’ Volgens Vié drijft dat zelfs bepaalde vestigingen van logistiek. Er zijn logistieke ontwikkelingen op plaatsen waar je vijf jaar geleden nooit heen zou gaan, en dat hangt samen met die personele kwestie.
Het is duidelijk: logistiek ‘heeft de wind in de rug’, zegt Poort. ‘Het is Nederland, Duitsland en dan pas de rest van Europa. En van Nederland uit gezien: we kijken toch het eerst naar Schiphol, Rotterdam en Venlo.’ Toch is de markt niet onaantastbaar voor de gestegen rente en de onzekerheid die daardoor nu boven de markt hangt. ‘Er zit een spanningsveld tussen koper en verkoper, dat pas wordt opgelost als het verwachtingspatroon overal ongeveer weer gelijk is.’
De renteontwikkeling houdt iedereen in het vastgoed bezig. Volgens Vié is die inmiddels redelijk stabiel, al denkt hij dat er nog wel ‘een kwartje’ bij komt. Niet iedereen is het daarmee eens. Honderd basispunten in twee stappen in maart en mei is al ingecalculeerd, zegt directeur Oremus van CBRE Investment Management. Hij sluit nog een extra stap in juli niet uit.
Op het gebied van ESG is voor Nederland nog veel te halen, denken de deelnemers aan de discussie. ‘Het kan nog efficiënter en nog zuiniger, maar het vergt investeringen, dus wat doe je wel en wat doe je nog niet?’, vraagt Vié zich af. Hij wijst op de discussie over accu’s, off-grid netwerken, dikkere deuren en gebouwen inpakken met gras. Grotere klanten zijn er volgens Vié veel mee bezig en ‘soms zijn ze al verder dan wij’.
Vié ziet in de praktijk wat er gebeurt met nieuwe ontwikkelingen. Zeer duurzame gebouwen besparen de gebruiker enorme energiekosten, dus de verhuurder wil zijn investeringen terug en vraagt een hogere huur. ‘Daar moet je dan een balans in vinden.’
De push om te verduurzamen is zo groot bij institutionele beleggers en gebruikers, dat ‘there is no way back’, aldus Poort. ‘Cliënten willen het en het vastgoed moet mee.’ Volgens Vié zit Nederland qua logistiek wel in de Europese voorhoede van de verduurzaming. Of het dus nog sneller moet, is voor hem een vraag.
‘De gebruiker vraagt om duurzaamheid’, zegt Boers. ‘En de gestegen energiekosten geven ontwikkelingen als deze een extra impuls.’
Op het gebied van kantoren heeft Nederland voor nieuwkomers weinig te bieden. Het aanbod in Rotterdam en Den Haag is opvallend laag. Er wordt in Den Haag, Rotterdam en Utrecht relatief weinig ontwikkeld. Om thuiswerken te ontmoedigen, moeten kantoren hoogwaardiger worden.
Poort: ‘Huurders vinden ESG heel belangrijk en dat is het ook. Dus als de eisen van gebruikers hoog zijn, ontstaat er schaarste. Als belegger vind ik schaarste niet erg, dat is goed voor de hoogte van de huurprijs.’
Poort: ‘De afgelopen drie jaar is Patrizia in beleggingsvolume 6 miljard per jaar gegroeid. Daar willen we mee doorgaan, ook al is de markt nu even lastig. Maar groei-groei-groei is toch het adagium.’
Vié: ‘Europees willen we er nog € 3 miljard aan beleggingsvolume erbij. Daar mikken we graag op.’
Boers over de toekomst: ‘Over tien jaar zijn er zeker meer adviseurs nodig in het vastgoed. Dat merk je nu al. Zadelhoff is niet voor niets weer een makelaarspoot begonnen.’
Tot slot kondigde Zadelhoff zelf aan dat hij weer start met een makelaarstak; de rode Zadelhoff vlag wapperde dan ook trots in top.
NVM Business
NVM Business heeft tijdens de beurs gesproken met veel leden, belangrijke stakeholders; financiers, ontwikkelaars, beleggers en vastgoedadviseurs over de ontwikkelingen van de markt en het vak in Nederland, in relatie tot de internationale markt. Ook was er een lunch met funda in business waar de meest actuele ontwikkelingen zijn besproken.
De kerncompetentie van de NVM Business adviseur en taxateur blijft de diepgewortelde kennis van en over de – regionale – markten en het hebben van een groot netwerk, ondanks alle internationale financiële, economische en geopolitieke ontwikkelingen in de wereld.
Het monitoren van de marktontwikkelingen is daarnaast een belangrijk onderdeel van het werk van de vastgoedadviseurs, belangrijker dan ooit nu, want de onzekerheden in de wereld zijn en blijven groot en vereisen nog meer kennis en kunde van de vastgoedadviseurs.